รูปแบบการประเมิน “CPO”

รูปแบบการประเมิน “CPO”

เยาวดี รางชัยกุล วิบูลย์ศรี (2549, หน้า 306) กล่าวว่ารูปแบบการประเมิน “CPO” เป็นรูปแบบของการประเมินโครงการที่เกิดขึ้นในประเทศเทศไทยโดย รศ.ดร.เยาวดี รางชัยกุลวิบูลย์ศรีมีหลักการและเหตุผลสำคัญซึ่งพัฒนามาจากแนวคิดหลัก 4 ประการดังนี้ 1) แนวคิดเกี่ยวกับการเจรจาต่อรองทั้งทางตรงและทางอ้อม 2) แนวคิดเกี่ยวกับการให้ความสำคัญต่อผู้เกี่ยวข้องทุกฝ่าย เพื่อให้ผลการประเมินเป็นที่ยอมรับและนำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างเหมาะสม 3) แนวคิดเกี่ยวกับการประเมินที่เป็นระบบอย่างครบวงจร และตั้งอยู่บนพื้นฐานของคุณธรรมในสังคมและ 4) แนวคิดเกี่ยวกับการประเมินที่สอดคล้องกับบริบทซึ่งเป็นสภาวะแวดล้อมของโครงการ

รูปแบบการประเมิน CPO ประกอบด้วยส่วนสำคัญ 3 ส่วนที่เกี่ยวข้องซึ่งกันและกันอย่างต่อเนื่องตามลำดับคือ 1) ปัจจัยพื้นฐานด้านภาวะแวดล้อมของโครงการ (context) 2) กระบวนการปฏิบัติระหว่างดำเนินโครงการ (process) และ 3) ผลผลิตของโครงการ (outcome) มีรายละเอียดดังนี้

1. ปัจจัยพื้นฐานด้านสภาวะแวดล้อมของโครงการ (context) ปัจจัยทางด้านนี้หมายถึง “บริบท” ต่างๆ ที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับโครงการทั้งหมด เช่น ปัจจัยทางการเมือง ทางสังคม ทางวัฒนธรรม รวมทั้งปัจจัยทางกายภาพ และทางด้านจิตใจ เป็นต้น การประเมินในส่วนนี้เป็นการประเมินสภาวะแวดล้อมหรือบริบทต่างๆ ของโครงการนั้นว่ามีความเหมาะสมหรือไม่อย่างไรโดยพิจารณาถึง

1.1 ความต้องการของโครงการ (need assessment) เพื่อให้ทราบถึงความจำเป็นหรือความต้องการของผู้ที่มีส่วนได้เสียต่อโครงการ

1.2 ความเป็นไปได้ของโครงการ (feasibility) เพื่อให้ทราบถึงโอกาสในการจัดทำ

โครงการ

1.3 การกำหนดวัตถุประสงค์ของการจัดทำโครงการ เพื่อระบุถึงสิ่งที่ต้องการจะให้เกิดขึ้นจากโครงการ

1.4 ความพร้อมและทรัพยากรในด้านต่างๆ เช่น เงินทุนหรืองบประมาณ วัสดุ อุปกรณ์ บุคลากร

2. กระบวนการปฏิบัติระหว่างดำเนินโครงการ คำว่ากระบวนการ หมายถึง ขั้นตอนหรือกรรมวิธีที่จะต้องปฏิบัติตามลำดับก่อนหลังอย่างเป็นระบบและครบวงจรในระหว่างดำเนินโครงการ กระบวนการดังกล่าวอาจแตกต่างกันไปตามเป้าหมายในเชิงปรัชญาของแต่ละโครงการ (เยาวดี               รางชัยกุล วิบูลย์ศรี 2549, หน้า 310) เช่น โครงการทางธุรกิจเป้าหมายหลักก็คือการแสวงหากำไรจากการดำเนินธุรกิจนั้นๆ ให้ได้มากที่สุดส่วนโครงการทางการศึกษาของรัฐเป้ าหมายหลักคือการปลูกฝังความรู้ให้ผู้เกี่ยวข้องทั้งเด็ก เยาวชนและบุคคลทั่วไป โดยคำนึงถึงผลประโยชน์ของชาติในระยะยาว โครงการประเภทนี้จะไม่มุ่งแสวงหากำไรสูงสุดเป็นหลัก สำหรับการประเมินโครงการโดยทั่วไปมีองค์ประกอบสำคัญที่ต้องพิจารณาเป็นพิเศษคือ ความสอดคล้องของกิจกรรมและช่วงเวลาโดยพิจารณา

2.1 กิจกรรม (activity) เพื่อให้ทราบว่ากิจกรรมนั้นๆมีความสอดคล้องหรือตรงกับวัตถุประสงค์ของโครงการหรือไม่ และมีการจัดลำดับที่เหมาะสมต่อเนื่องกันมากน้อยเพียงใด

2.2 ช่วงเวลา (timing) เพื่อให้ทราบว่าช่วงเวลาที่จะให้ดำเนินโครงการทางด้านกิจกรรมนั้นๆ มีความเหมาะสมเพียงไร มีข้อจำกัดประการใด และช่วงเวลาที่กำหนดไว้นั้นสามารถจะปรับเปลี่ยนไปจากเดิมได้ตามความจำเป็นหรือไม่และเพราะเหตุใด

3. ผลผลิตของโครงการ (outcome) คำว่าผลผลิตนั้นนักประเมินบางท่านใช้คำว่าผลิตผล (product) ซึ่งหมายถึงผลที่ได้รับจากการกระทำใดๆ แต่บางท่านใช้คำว่าผลลัพธ์ (output) ซึ่งหมายถึงผลงานหรือสิ่งที่ปรากฏออกมาภายหลัง ดังนั้น คำว่า ผลผลิตที่ใช้ในที่นี้มีความหมายครอบคลุมคำศัพท์ทั้ง 3 คำคือผลิตผล ผลลัพธ์ และผลผลิต ด้วยเหตุนี้คำว่าผลผลิตของโครงการจึงหมายถึงผลงานหรือผลที่ได้รับจากการกระทำกิจกรรมใดๆ ของแต่ละโครงการโดยสามารถแบ่งผลงานดังกล่าวเป็น 3 ประเภทคือผลรวม (overall) ผลกระทบ (impact) และคุณค่าหรือประโยชน์ (utility) ตามลำดับดังนั้นการประเมินโครงการใดๆ ก็ตามจึงเป็นการประเมินเกี่ยวกับสิ่งต่างๆ ที่เกิดขึ้นจากโครงการนั้นๆ โดยพิจารณาถึง

3.1 ผลรวม เพื่อให้ทราบถึงผลที่เกิดขึ้นทั้งหมดจากกิจกรรมของโครงการ ทั้งโดย

ทางตรงและทางอ้อม

3.2 ผลกระทบ เพื่อให้ทราบถึงผลที่ตามมาจากการดำเนินโครงการนั้นๆ ทั้งทางตรงและทางอ้อมรวมทั้งจากที่คาดหวังไว้และมิได้คาดหวังไว้ด้วย

3.3 คุณค่าหรือประโยชน์ เพื่อให้ทราบถึงคุณค่าหรือความสำคัญของผลที่ได้จากการประเมิน ทั้งนี้เพื่อนำไปใช้ประโยชน์ในการตัดสินใจหรือเพื่อนำไปประยุกต์ใช้ให้เหมาะสมต่อไป

 จากแบบจำลองการประเมินโครงการจะเห็นว่ามีลักษณะปิรามิดหัวกลับ (inverted pyramid) และมีองค์ประกอบที่สำคัญ 3 ส่วน คือ context (C) process (P) outcome (O) โดยองค์ประกอบแต่ละส่วนดังกล่าวมีปฏิสัมพันธ์ซึ่งกันและกันอย่างต่อเนื่องในลักษณะของการสื่อสารแบบสองทางอย่างครบวงจร แบบจำลองดังกล่าวจึงได้ชื่อว่า “CPO” (CPO’S evaluation model) คุณลักษณะสำคัญของรูปแบบการประเมิน CPO เน้นการประเมินด้านต่างๆที่เกี่ยวข้องอย่างต่อเนื่องเริ่มตั้งแต่การประเมินปัจจัยพื้นฐานด้านสภาวะแวดล้อมอย่างละเอียด ตามด้วยการประเมิน

กระบวนการปฏิบัติระหว่างดำเนินโครงการ และผลผลิตของโครงการตามลำดับจึงนับว่าเป็นรูปแบบการประเมินที่ครบวงจรจากการศึกษารูปแบบการประเมินหลักสูตร จำแนกได้เป็น 3 ลักษณะคือ รูปแบบที่ยึดจุดมุ่งหมายเป็นหลัก (goal attainment model) รูปแบบที่ช่วยการตัดสินใจ (decission model) และรูปแบบที่ยึดเกณฑ์เป็นหลัก (criterion model) เมื่อพิจารณาในประเด็นจุดมุ่งหมาย/โครงสร้าง/ขั้นตอน/ผลการประเมินสรุปได้ดังตารางที่ 2

ตารางที่ 2 แสดงการสรุปรูปแบบการประเมินหลักสูตร/โครงการ

รูปแบบของ	จุดมุ่งหมาย/โครงสร้าง		ขั้นตอน/ผลการประเมิน
1.1 ไทเลอร์	จุดมุ่งหมาย เพื่อพิจารณาผู้เรียนว่ามี ความก้าวหน้าตามจุดมุ่งหมายที่กำหนด ไว้หรือไม่		ขั้นตอนการดำเนินการตามโครงสร้างการประเมินคือ 1. กำหนดจุดมุ่งหมายกว้าง/เฉพาะ เชิงพฤติกรรมที่สามารถวัดได้
	โครงสร้างการประเมิน ศึกษา 3 องค์ประกอบคือ 1. จุดมุ่งหมาย 2. การจัดประสบการณ์เรียนรู้ 3. การประเมินผล		2. จัดประสบการณ์เรียนรู้รวบรวมข้อมูล 3. เปรียบเทียบข้อมูลกับจุดมุ่งหมาย ผลการประเมิน - หากไม่บรรลุตามจุดมุ่งหมายนำสู่การตัดสินใจปรับปรุงหลักสูตร - หากบรรลุตามจุดมุ่งหมาย ใช้เป็นข้อมูลในการพัฒนาหลักสูตร
1.2 แฮมมอนต์	จุดมุ่งหมาย เพื่อตรวจสอบว่าการ ปรับปรุงหลักสูตรมีประสิทธิภาพบรรลุตามวัตถุประสงค์ที่กำหนดไว้หรือไม่ โครงสร้างการประเมิน ประกอบด้วย 3 มิติคือ 1. มิติด้านการเรียนการสอน 2. มิติด้านสถาบัน 3. มิติด้านพฤติกรรม		ขั้นตอน จะประเมินในส่วนย่อย ๆ ของหลักสูตรที่ยังดำเนินการอยู่ ดังนี้ 1. นิยามส่วนย่อยๆ ของตัวแปรที่ประเมิน 2. กำหนดจุดประสงค์เชิงพฤติกรรม 3. ประเมินพฤติกรรมที่ระบุไว้ในจุดประสงค์ ผลการประเมิน ตัดสินใจใช้ต่อหรือปรับปรุงเปลี่ยนแปลงผู้ประเมิน คือ ครู ผู้บริหาร และชุมชน
รูปแบบของ	จุดมุ่งหมาย/โครงสร้าง		ขั้นตอน/ผลการประเมิน
2.1 โพรวัส	จุดมุ่งหมาย เพื่อช่วยตัดสินใจว่า หลักสูตรที่ดำเนินการใช้อยู่ควร ปรับปรุง ใช้ต่อ หรือยกเลิก		ขั้นตอน การประเมิน 5 ขั้นตอนคือ 1. นิยามรายละเอียดย่อย ๆ ของหลักสูตรขณะดำเนินการใช้เกี่ยวกับ วัตถุประสงค์ ผู้สอน ผู้เรียนสิ่งอำนวยความสะดวกกิจกรรม นำทั้ง 3 ส่วนเทียบกับเกณฑ์ 2. เริ่มใช้หลักสูตร (เปรียบเทียบ คาดหมายกับที่เป็นจริง) 3. ประเมินกระบวนการ หาคำตอบว่าบรรลุวัตถุประสงค์ย่อยๆ ที่นำไปสู่วัตถุประสงค์หลักมากน้อยเพียงใด หลักมากน้อยเพียงใด 4. ประเมินผลผลิต บรรลุวัตถุประสงค์ที่กำหนดไว้หรือไม่ 5. วิเคราะห์ค่าใช้จ่าย ได้ผลคุ้มค่ากับการลงทุนหรือไม่ ผลการประเมิน เปรียบเทียบสิ่งที่เป็นจริงในหลักสูตรกับสิ่งที่กำหนดไว้เป็นมาตรฐานสอดคล้องกันหรือไม่ - ไม่สอดคล้อง เป็นข้อมูลในการตัดสินใจปรับปรุงเปลี่ยนแปลง ล้มเลิก
รูปแบบของ	จุดมุ่งหมาย/โครงสร้าง		ขั้นตอน/ผลการประเมิน
2.2 สตัฟเฟิลบีม	จุดมุ่งหมาย เป็นรูปแบบการประเมินเพื่อการตัดสินใจ เกี่ยวกับการวางแผนการดำเนินการ และตัดสินใจเมื่อสิ้นสุดโครงการ	ขั้นตอน ประเมินองค์ประกอบหลักสูตร 4 ด้าน คือ บริบท ปัจจัย เบื้องต้นกระบวนการ และผลผลิต 1. ประเมินบริบท สู่การตัดสินใจเลือกวัตถุประสงค์ 2. ประเมินปัจจัยเบื้องต้น สู่การตัดสินใจออกแบบหลักสูตร 3. ประเมินกระบวนการ สู่การตัดสินใจการใช้หลักสูตร 4. ประเมินผลผลิต สู่การตัดสินใจที่จะใช้หลักสูตรต่อไป ปรับปรุงเปลี่ยนแปลง หรือยกเลิกการใช้หลักสูตร
3.1 สเตก	จุดมุ่งหมาย เป็นรูปแบบการประเมิน หลักสูตรที่ยึดเกณฑ์เป็นหลักจึงสนใจแหล่งที่จะได้มาของข้อมูล แล้วนำข้อมูลเทียบกับเกณฑ์ที่กำหนด หลักการ - ถ้าประเมินผลผลิตของหลักสูตร ต้อง อาศัยเกณฑ์ภายนอกของระบบหลักสูตร - ถ้าเป็นการประเมินการเรียนการสอน หรือเนื้อหาวิชา ต้องอาศัยเกณฑ์ภายใน ของระบบหลักสูตร โดยพิจารณาว่า สิ่งที่ต้องการประเมินมี คุณค่าถึงเกณฑ์ที่ตั้งไว้หรือไม่	ขั้นตอน ประเมินองค์ประกอบ หลักสูตร 3 องค์ประกอบคือ 1. ประเมินสิ่งที่มีอยู่ก่อนการดำเนินการใช้หลักสูตร 2. ประเมินปฏิบัติการของครู ผู้เรียน ผู้ปกครองและระบบการให้ การศึกษา 3. ประเมินผลลัพธ์หรือความสามารถด้านต่าง ๆ ของผู้เรียน รวมถึงผลกระทบ
รูปแบบของ	จุดมุ่งหมาย/โครงสร้าง	ขั้นตอน/ผลการประเมิน
3.2 สคริฟเวน	จุดมุ่งหมาย เป็นรูปแบบการ ประเมินหลักสูตรที่ยึดเกณฑ์เป็นหลัก เพื่อตัดสินคุณค่า	ขั้นตอน แนวทางการประเมิน 4 ลักษณะ 1. ประเมินความก้าวหน้า ระหว่างดำเนินหลักสูตร เพื่อปรับปรุงการเรียนการสอน 2. ประเมินผลสรุป เมื่อสิ้นสุดกระบวนการใช้หลักสูตร เพื่อตัดสินคุณค่าของหลักสูตร หาจุดเด่น-จุดด้อย 3. ประเมินคุณค่าภายใน ประเมินคุณค่าของสิ่งต่าง ๆ ภายในตัวของมันเอง เช่น เนื้อหา จุดมุ่งหมาย การวัดผล เป็นต้น 4. ประเมินคุณค่าปฏิบัติการ ประเมินผลที่เกิดจากการดำเนินการที่มีต่อผู้เรียน ผู้สอน ผู้ปกครอง
เยาวดี รางชัยกุล วิบูลย์ศรี	จุดมุ่งหมาย รูปแบบ CPO เป็น รูปแบบการประเมินเพื่อตัดสิน คุณค่าของสิ่งที่ประเมิน ตัดสิน ความสำเร็จและการแก้ไข ปรับปรุง พัฒนา	ขั้นตอน ประกอบด้วยการประเมินส่วน สำคัญ 3 ส่วนที่ต่อเนื่องกันคือ 1. ปัจจัยพื้นฐานด้านสภาวะแวดล้อมของโครงการ โดยคำนึงถึงความต้องการความเป็นไปได้ วัตถุประสงค์และทรัพยากรในการดำเนินโครงการ 2. กระบวนการปฏิบัติระหว่างดำเนินโครงการ ที่สอดคล้องของกิจกรรมและช่วงเวลา 3. ผลผลิตของโครงการ ได้แก่ ผลรวม ผลกระทบ คุณค่าหรือประโยชน์ที่เกิดขึ้น จากการดำเนินโครงการ