บทที่1
การศึกษา การพัฒนามนุษย์ กับหลักสูตร
1. การศึกษา
การศึกษา มีความสำคัญต่อการดำเนินชีวิตของมนุษย์
และกระบวนการเรียนรู้ที่หลากหลายได้กลายเป็นเครื่องมือสำคัญต่อการดำรงชีพ
รวมทั้งการเรียนรู้ตลอดชีวิตยังสร้างความได้เปรียบในการประกอบอาชีพที่ต้องแข่งขันกันในทุก
ๆ ด้าน สำหรับประเทศไทยมีกฎหมายบังคับให้ประชาชนทุกคนต้องจบการศึกษาภาคบังคับ
และสามารถเรียนได้จนจบการศึกษาขั้นพื้นฐานโดยไม่เสียค่าใช้จ่ายใด ๆ
1.1 ความหมายของการศึกษา
การศึกษา
ตามพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 มี 3 รูปแบบคือ การศึกษาในระบบ
การศึกษานอกระบบ และการศึกษาตามอัธยาศัย
การศึกษาในระบบ
หมายถึง การศึกษาที่กำหนดจุดมุ่งหมาย วิธีการศึกษา หลักสูตร ระยะเวลาของการศึกษา
การวัดและการประเมินผล ซึ่งเป็นเงื่อนไขของการสำเร็จการศึกษาที่แน่นอน
การศึกษานอกระบบ
จากพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พุทธศักราช 2542
ได้ให้นิยามเกี่ยวกับการศึกษานอกระบบว่าเป็นการศึกษาที่มีความยืดหยุ่นในการกำหนดจุดมุ่งหมาย รูปแบบ วิธีการจัดการศึกษา ระยะเวลาของการศึกษา
การวัดและประเมินผล ซึ่งเป็นเงื่อนไขสำคัญของการสำเร็จการศึกษา
โดยเนื้อหาและหลักสูตรจะต้องมีความเหมาะสมสอดคล้องกับสภาพปัญหาและความต้องการของบุคคลแต่ละกลุ่ม
โดยนิยมจัดตั้งศูนย์การเรียนรู้ชุมชนหรือศูนย์การเรียนรู้นอกระบบโรงเรียน เช่น
การศึกษาผู้ใหญ่ การศึกษาชุมชน
การศึกษาตามอัธยาศัย
จากพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พุทธศักราช 2542
ได้ให้ความหมายของการศึกษาตามอัธยาศัยว่าเป็นการศึกษาที่ผู้เรียนได้เรียนรู้ด้วยตนเอง
ตามความสนใจ ศักยภาพ ความพร้อมและโอกาส โดยศึกษาจากบุคคล ประสบการณ์ สังคม
สิ่งแวดล้อม สื่อ หรือแหล่งความรู้อื่น
คำว่า “Education”
ในภาษาอังกฤษ มีรากศัพท์มาจากภาษาละตินว่า Educare แปลว่า บำรุง เลี้ยง อบรม รักษา ทำให้งอกงาม หรืออีกนัยหนึ่ง Educare
หมายถึง การอบรมเด็กทั้ง ทางกายและทางสมอง ส่วนคำว่า “การศึกษา”
ในภาษาไทยนั้น เป็นคำมาจากภาษาสันสกฤต ตรงกับภาษาบาลีว่า สิกขา
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 ให้ความหมายว่า
การเล่าเรียน ฝึกฝน และอบรม
ความหมายของการศึกษาตามทัศนะของชาวต่างประเทศ
อริสโตเติล (Aristotle
ก่อน ค.ศ.384-322) ชาวกรีก กล่าวว่า การศึกษา
หมายถึง การอบรมคนให้เป็นพลเมืองดี และดำเนินชีวิตด้วยการทำดี
จอห์น ล๊อค
(John
Locke ค.ศ.1632-1704) ชาวอังกฤษ กล่าวว่า
การศึกษา คือ องค์ประกอบของพลศึกษา จริยศึกษา และพุทธิศึกษา
ยอง ยัคส์ รุสโซ (Jean
Jacques Rousseau ค.ศ. 1712-1778) กล่าวว่า
การศึกษา คือ การนำความสามารถในตัวบุคคลมาใช้ให้เกิดประโยชน์โดยการจัดการศึกษาต้องสอดคล้องกับ
ธรรมชาติของบุคคล
จอห์น ดิวอี้
(John
Dewey ค.ศ.1857-1952) ชาวอเมริกัน กล่าวว่า
การศึกษา คือชีวิต (Education is life) ไม่ใช่เป็นการเตรียมตัวเพื่อชีวิตในภายหน้า
การศึกษา คือ ความเจริญงอกงาม (Education is growth) ทั้งในด้านร่างกาย
อารมณ์ สังคม และสติปัญญา
ทัลคอทท์ พาร์สัน (Talcott
Parson) นักสังคมวิทยา กล่าวว่า การศึกษาคือ
เครื่องมือเตรียมเด็กและเยาวชนให้มีบทบาทในวงการอาชีพต่าง ๆ ของผู้ใหญ่
ความหมายของการศึกษาตามทัศนะของนักการศึกษาไทย
สาโรช บัวศรี ให้ความหมายว่า
การศึกษา คือ การพัฒนาขันธ์ 5 โดยใช้มรรค 8 เพื่อให้อกุศลมูล คือ ความโลภ ความโกรธ และความหลง ลดน้อยลง
หรือเบาบางลงมากที่สุด
ขันธ์ 5 ประกอบด้วย
1.รูป คือ ร่างกาย (Physical
Structure)
2.เวทนา คือ
ความรู้สึก (Feeling หรือ Sensation)
3.สัญญา คือ ความทรงจำ
(Memory หรือ Perception)
4.สังขาร คือ
เครื่องปรุงแต่ง (Aggregatet) เช่น ทัศนคติ ความสนใจ
ความสามารถ และทักษะ เป็นต้น
5.วิญญาณ คือ
การเกิดความรู้ (Consciousness)
วิจิตร ศรีสอ้าน กล่าวว่า
การศึกษา เป็นกระบวนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของบุคคลให้เป็นไปในแนวทางที่พึงปรารถนา
การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมนี้เป็นไปอย่างจงใจ มี
การกำหนด จุดมุ่งหมายและดำเนินการอย่างเป็นระบบ
มีกระบวนการเหมาะสมและผ่านสถาบันทางสังคม ที่ได้รับมอบหมายให้ทำหน้าที่ด้านการศึกษา
สรุปได้ว่า
การศึกษา หมายถึง
กระบวนการเรียนรู้เพื่อความเจริญงอกงามของบุคคลและสังคมโดยการถ่ายทอดความรู้
การฝึก การอบรม การสืบสานทางวัฒนธรรม
การสร้างองค์ความรู้อันเกิดจากการจัดสภาพแวดล้อม สังคม
ให้บุคคลเรียนรู้อย่างต่อเนื่องตลอดชีวิต เพื่อพัฒนาคนไทยให้เป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ทั้งร่างกาย
จิตใจ สติปัญญา ความรู้ และคุณธรรม มีจริยธรรมและวัฒนธรรมในการดำรงชีวิต
สามารถอยู่ร่วมกับผู้อื่นได้อย่างมีความสุข
1.2 ความสำคัญของการศึกษา
การศึกษาเป็นพื้นฐานที่สำคัญที่สุด
ในการพัฒนาสังคมให้คนซึ่งเป็นสมาชิกของสังคม เป็นคนมีคุณภาพ คุณธรรม กล่าวคือ
การศึกษาช่วยสร้างจิตสำนึกในการเป็นมนุษย์
มีจิตวิญญาณของผู้มีอารยะธรรมทางปัญญาและความงดงามทางจิตใจ
การศึกษาสร้างให้คนมีความรู้ในการดำรงชีวิต การประกอบอาชีพ
มีความอดทนในการต่อสู้กับอุปสรรคของชีวิต การศึกษาเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับคนทุกวัย
การศึกษามีความสำคัญหลายประการดังนี้
1. การศึกษาช่วยขัดเกลาให้คนเป็นมนุษย์
ดังคำกล่าวของท่านพุทธทาสภิกขุว่า “ เป็นมนุษย์เป็นได้เพราะใจสูง
เหมือนหนึ่งยูงมีดีที่แววขน ถ้าใจต่ำเป็นได้แต่คน ย่อมเสียทีที่ตนได้เกิดมา ”
2. การศึกษาช่วยอบรมพลเมือง
ให้เป็นผู้ที่มีคุณภาพชีวิต
สามารถช่วยให้ตนเองดำเนินชีวิตอยู่ได้อย่างมีความสุขอย่างมีปัญญา
3. การศึกษาช่วยค้ำจุนให้ชาติสามารถความดำรงอยู่ได้
เพราะการศึกษาเป็นกระบวนการหนึ่งในการ
ปลูกฝังความรักและหวงแหนในสิ่งที่แสดงความเป็นชาติได้แก่ ศิลปวัฒนธรรม
ทรัพยากรธรรมชาติ เอกราช อาณาเขต
4. การศึกษาช่วยสร้างพลเมืองให้มีความรู้ความสามารถในการประกอบอาชีพ
ในการเลี้ยงตนเองและครอบครัว
5.การศึกษาช่วยให้รู้เท่าทันการเปลี่ยนแปลงของโลกและสามารถปกป้องตนเองและประเทศชาติให้ดำรงสถานะภาพอยู่ได้ในสังคมโลกอย่างมีเสถียรภาพ
2. การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์
(Human Resource Development)
คำจำกัดความของ
“ การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ ”
มนุษย์ คือ
สัตว์ที่รู้จักใช้เหตุผล
สัตว์ที่มีจิตใจสูง ทรัพยากร
หมายถึง สิ่งทั้งปวงอันเป็นทรัพย์ ส่วนพัฒนา
หมายถึง ทำให้เจริญ (พจนานุกรม
ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525)
จากความหมายของศัพท์ดังกล่าว สรุปได้ว่า การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ คือการทำให้มนุษย์เจริญ
มีศักยภาพมากขึ้นจนกลายเป็นทรัพยากรที่มีค่าในสังคมและในประเทศ
การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ หมายถึง กระบวนการดำเนินงานที่ส่งเสริมให้
บุคลากรเพิ่มความรู้ และทักษะ
มีพฤติกรรมการทำงานที่เหมาะสมกับงานที่รับผิดชอบ ซึ่งเป็นการเพิ่มศักยภาพของบุคลากรให้สามารถปฏิบัติงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ
การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์(Human
Resources Development) มีคำจัดกัดความของกูรู
ต่างๆ ดังนี้
Swanson (1995) ให้ความหมายว่าเป็นกระบวนการของการพัฒนาและการทำให้บุคลากรได้แสดงความเชี่ยวชาญ
(Expertise) โดยใช้การพัฒนาองค์การ
การฝึกอบรมบุคคลและพัฒนาบุคคลโดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อปรับปรุงการปฏิบัติงาน
Rothwell and Sredl
(1992) ให้ความหมายว่า เป็นการจัดประสบการณการเรียนรู้ขององค์การ(Organizational
Learning) โดยนายจ้างเป็นผู้รับผิดชอบ เพื่อจุดประสงค์ในการปรับปรุงการทำงานซึ่งเน้นการทำให้บุคลากรทำงานให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น
โดยการบูรณาการเป้าหมายขององค์การและความต้องการของบุคคลให้สอดรับกัน
หลักการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์
การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์
เป็นการนำศักยภาพของแต่ละบุคคลมาใช้ ในการปฏิบัติงานให้เกิดประโยชน์สูงสุด
และสร้างให้แต่ละบุคคลเกิดทัศนคติที่ดีต่อองค์การ
ตลอดจนเกิดความตระหนักในคุณค่าของตนเอง เพื่อนร่วมงานและองค์การ เมื่อพิจารณา
1.
มนุษย์ทุกคนมีศักยภาพที่สามารถพัฒนาให้เพิ่มพูนขึ้นได้ ทั้งด้านความรู้ ด้าน
ทักษะและเจตคติ ถ้าหากมีแรงจูงใจที่ดีพอ
2.
การพัฒนาศักยภาพของมนุษย์ควรเป็นกระบวนการต่อเนื่อง ตั้งแต่การสรรหา การคัดเลือก
นำมาสู่การพัฒนาในระบบขององค์การ
3.
วิธีการในการพัฒนาทรัพยากรมีหลายวิธี จะต้องเลือกใช้ให้เหมาะสมกับลักษณะขององค์การ
และบุคลากร
4.
จัดให้มีระบบการประเมินการพัฒนาความสามารถของบุคลากรเป็นระยะ ๆ
เพื่อช่วยแก้ไขบุคลากรบางกลุ่ม ให้พัฒนาความสามารถเพิ่มขึ้นและในขณะเดียวกันก็
สนับสนุน ให้ผู้มีขีดความสามารถสูงได้ก้าวหน้าไปสู่ตำแหน่งใหม่ที่ต้องใช้
ความสามารถสูงขึ้น
5.
องค์การจะต้องจัดระบบทะเบียนบุคลากรให้เป็นปัจจุบัน ที่สามารถ
ตรวจสอบความก้าวหน้าได้เป็นรายบุคคล
แนวความคิดของการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์แบ่งได้เป็น
3 กลุ่ม
กลุ่มที่ 1
ให้นิยามการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ว่า หมายถึง การดำเนินการให้
บุคคลได้รับประสบการณ์และการเรียนรู้ในช่วงระยะเวลาหนึ่ง เพื่อที่จะนำเอามา
ปรับปรุงความสามารถในการทำงานโดยวิธีการ 3 ประการ คือ
1.
การฝึกอบรม (training) เป็นกิจกรรมที่ก่อให้เกิดการเรียนรู้ โดยมุ่งเน้น
เกี่ยวกับงานที่ปฏิบัติอยู่ในปัจจุบัน (present job) เป้าหมาย
คือการยกระดับความรู้ ความสามารถ ทักษะ ของพนักงานในขณะนั้น
ให้สามารถทำงานในตำแหน่งนั้นๆได้ ซึ่ง
ผู้ที่ผ่านการฝึกอบรมไปแล้วสามารถนำความรู้ไปใช้ได้ทันที
2.
การศึกษา (education) เป็นวิธีการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์โดยตรง เพราะ
การให้การศึกษาเป็นการเพิ่มพูนความรู้ทักษะ ทัศนคติ ตลอดจนเสริมสร้างความสามารถ
ในการปรับตัวในทุกๆด้านให้กับบุคคล โดยมุ่งเน้นเกี่ยวกับงานของพนักงานในอนาคต (future
job) เพื่อเตรียมพนักงานให้มีความพร้อมที่จะทำงานตามความต้องการของ
องค์กรในอนาคต
3.
การพัฒนา (development) เป็นกระบวนการปรับปรุงองค์กรให้มี ประสิทธิภาพ
เป็นกิจกรรมการเรียนรู้ที่ไม่ได้มุ่งตัวงาน (not focus on a job) แต่มีจุดเน้น ให้เกิดการเปลี่ยนแปลงตามที่องค์กรต้องการ
และพร้อมที่จะปฏิบัติงานกับองค์กรใน อนาคต เพื่อให้สอดคล้องกับเทคโนโลยี
รวมทั้งสิ่งแวดล้อมต่างๆ ที่เปลี่ยนแปลงไปอย่าง รวดเร็ว
กลุ่มที่
2 ให้นิยามการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ว่า หมายถึง
การนำกิจกรรมที่มีการ กำหนดและวางรูปแบบอย่างเป็นระบบเพื่อใช้เพิ่มพูนความรู้
ทักษะ ความสามารถ และ ปรับปรุงพฤติกรรมของพนักงานให้ดีขึ้น โดยมุ่งเน้นการพัฒนาใน
3 ส่วน คือ
1. การพัฒนาบุคคล (Individual Development)
2. การพัฒนาสายอาชีพ (Career Development)
3. การพัฒนา องค์การ (Organization Development)
โดยการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์จะเกิดได้จากการนำเป้าหมายของบุคคล ซึ่งต้องให้ได้มาซี่งเป้าหมายของแต่ละคน
เพื่อให้สอดรับกับเป้าหมายขององค์การที่ต้องการบุคคลากรประเภทใดทั้งในระยะ สั้น
ระยะกลาง และระยะยาว โดยการนำการพัฒนาสายงานอาชีพเป็นตัวเชื่อมเป้าหมายของบุคคล
กับเป้าหมายขององค์การนั้น
กลุ่มที่
3 ให้นิยามการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ว่า หมายถึง
การที่จะพัฒนาองค์การ ให้เป็นองค์การแห่งการเรียนรู้ (Learning
Organization) ซึ่งเป็นการบูรณาการระหว่างการเรียนรู้และงานเข้าด้วยกัน
ซึ่งสามารถนำมารวมกันได้อย่างต่อเนื่องและเป็นระบบใน 3 ส่วน คือ
1. ระดับบุคคล (Individual)
2. ระดับกลุ่มหรือทีมผู้ปฏิบัติงาน (Work Group or Teams)
3. ระดับระบบ โดยรวม (The System)
ซึ่งกระบวนการเรียนรู้สามารถแบ่งออกได้เป็น
3 ประเภท คือ
(1) การเรียนรู้จากประสบการณ์ (อดีต)
(2) การเรียนรู้ที่จะปรับตัวให้เข้ากับสถานการณ์ ปัจจุบัน
(3) การเรียนรู้เพื่อที่จะเตรียมตัวสำหรับการเปลี่ยนแปลงในอนาคต
อันเป็นที่มาของ วินัย 5 ประการ (Disciplines
of the Learning Organization) ประกอบด้วย
1.
ความเชี่ยวชาญส่วนบุคคล (Personal Mastery)
2.
กรอบแนวความคิด (Mental Models)
3.
การร่วมวิสัยทัศน์ (Shared Vision)
4.
การเรียนรู้ของทีม (Team Learning)
5.
การคิดแบบเป็นระบบ(Systems Thinking)
3. หลักสูตร
หลักสูตร
(อังกฤษ: curriculum (เอกพจน์) หรือ curricula
(พหูพจน์)) เป็นคำที่เกิดขึ้นมาในคริสต์ศตวรรษที่ 17 และเริ่มใช้คำนี้อย่างแพร่หลายในช่วง คริสต์ศตวรรษที่ 20 โดยในตำราเรียนเล่มแรกที่เขียนอธิบายเกี่ยวกับหลักสูตรของจอห์น แฟรงคลิน
บอบบิทในปี ค.ศ. 1918
ได้อธิบายแนวความคิดของหลักสูตรไว้ว่าเป็นการกระทำและประสบการณ์ของผู้ที่กำลังเปลี่ยนผ่านจากเด็กเป็นผู้ใหญ่ควรที่จะมีเพื่อเป็นผู้ใหญ่ที่ประสบความสำเร็จของสังคมในอนาคต
นอกจากนี้หลักสูตรยังครอบคลุมถึงประสบการณ์ที่เกิดขึ้นทั้งภายในโรงเรียนและภายนอกโรงเรียน
รวมไปถึงประสบการณ์ที่ได้รับโดยบังเอิญ
ประสบการณ์ที่ไม่ได้ชี้นำและประสบการณ์ที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อสร้างผู้ใหญ่ให้กับสังคมในอนาคต
หลักสูตรที่มีการพัฒนาในปัจจุบันได้รับอิทธิพลอย่างหลากหลายจากพื้นฐานทางด้านต่างๆ
ทั้งปรัชญาการศึกษา จิตวิทยาพัฒนาการ จิตวิทยาการเรียนรู้ สภาพสังคม
เทคโนโลยีและวิทยาศาสตร์ ซึ่งพื้นฐานต่างๆเหล่านี้จะช่วยให้การพัฒนาหลักสูตรดำเนินไปด้วยแนวทางที่ชัดเจน
จนกระทั่งสามารถนำหลักสูตรไปใช้ได้ อย่างไรก็ตามในช่วงเวลาก่อนการใช้
ระหว่างใช้และหลังการใช้หลักสูตรจะมีการดำเนินการประเมินผลหลักสูตรอยู่เสมอ
3.1
ความหมายของ หลักสูตร
หลังจากเกิดตำราเรียนเล่มแรกของหลักสูตรแล้ว
ในระยะเวลาต่อมานักการศึกษาคนอื่น ๆ ได้ให้ความหมายของหลักสูตรที่แตกต่างไปดังนี้
ในพจนานุกรมการศึกษาของ
คาร์เตอร์ วี. กู๊ด ได้ให้ความหมายของหลักสูตรไว้ว่า
กลุ่มรายวิชาที่จัดไว้อย่างมีระบบหรือลำดับวิชาที่บังคับสำหรับจบการศึกษาหรือเพื่อรับประกาศนียบัตรในสาขาวิชาต่าง
ๆ
หลักสูตรตามความเห็นของ
ลาวาเทลลี หมายถึง
ชุดของการเรียนและประสบการณ์สำหรับเด็กซึ่งโรงเรียนวางแผนไว้ให้เด็กบรรลุถึงจุดหมายของการศึกษา
หลักสูตรตามความเห็นของจอห์น
จี. เซย์เลอร์และวิลเลียม เอ็ม. อเล็กซานเดอร์ หมายถึง
แผนสำหรับจัดโอกาสการเรียนรู้ให้แก่บุคคลกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง เพื่อบรรลุเป้าหมายหรือจุดหมายที่วางไว้โดยมีโรงเรียนเป็นผู้รับผิดชอบ
สำหรับหลักสูตรตามความเห็นของ
แคสเวลและแคมป์เบล หมายถึง
หลักสูตรประกอบด้วยประสบการณ์ทุกอย่างที่จัดให้แก่เด็กโดยอยู่ในความดูแลและการสอนของครู
สำหรับอีกความหมายหนึ่งที่สำคัญของหลักสูตร
คือ กิจกรรมที่ครูจัดให้นักเรียนได้เล่นเพื่อให้นักเรียนเกิดการเรียนรู้
ดังนั้นจากการให้ความหมายทั้งหมดของนักการศึกษาในอดีต
นักการศึกษาในปัจจุบันได้ดึงจุดเด่นของความหมายของคำว่าหลักสูตรนำมาผสมผสานกัน
จึงสรุปความหมายของคำว่าหลักสูตรได้ว่า หลักสูตร หมายถึง ประสบการณ์ต่าง ๆ ที่จัดโดยสถานศึกษา
ทั้งภายในและภายนอกสถานศึกษา เพื่อพัฒนาให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้
และพัฒนาตนเองจนสามารถบรรลุจุดมุ่งหมายที่กำหนดไว้ได้
3.2 ความสำคัญของหลักสูตร
หลักสูตรเปรียบเสมือนแนวทางในการจัดการเรียนการสอนและเป็นแนวทางสำคัญในการบรรลุวัตถุประสงค์ทางการศึกษาของประเทศ
นอกจากนี้ยังเป็นหนึ่งในตัวชี้วัดสำคัญของมาตรฐานการศึกษาในแต่ละประเทศ
ทั้งนี้เพราะการศึกษาของแต่ละประเทศจะดีหรือไม่ดีนั้นขึ้นอยู่กับหลักสูตรและการนำหลักสูตรไปใช้เป็นสำคัญ
หลักสูตรยังมีความสำคัญอีกประการหนึ่งต่อการจัดการเรียนการสอนในห้องเรียน กล่าวคือผู้สอนจะใช้หลักสูตรเป็นเสมือนแม่แบบในการดำเนินกิจกรรมการเรียนการสอนต่างๆ
เพื่อให้การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนไม่หลงทางและบรรลุวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้อย่างครบถ้วน
สำหรับความสำคัญของหลักสูตรกับผู้เรียน
หากหลักสูตรนั้นเป็นหลักสูตรที่ดีจะสามารถช่วยให้ผู้เรียนเกิดทักษะการเรียนรู้ตลอดชีวิต
รวมถึงสร้างทักษะอื่นๆทั้งการเคารพสิทธิมนุษยชนและสามารถยอมรับในความหลากหลายของผู้คนได้
3.3 รูปแบบของหลักสูตร
หลักสูตรแต่ละหลักสูตรจะได้รับอิทธิพลจากพื้นฐานในด้านต่างๆที่แตกต่างกันออกไปทั้งในด้านปรัชญาการศึกษา
จิตวิทยาพัฒนาการ จิตวิทยาการเรียนรู้ สภาพสังคมและการเมือง วัฒนธรรม
เทคโนโลยีและประวัติศาสตร์ จึงส่งผลให้หลักสูตรในแต่ละรูปแบบมีความแตกต่างกันออกไป
สำหรับรูปแบบของหลักสูตรสามารถแบ่งออกได้ทั้งสิ้น 6 รูปแบบ คือ
หลักสูตรเน้นสาขาวิชา หลักสูตรประสบการณ์ หลักสูตรแกน หลักสูตรประสบการณ์
หลักสูตรกระบวนการ หลักสูตรเกณฑ์ความสามารถและหลักสูตรบูรณาการ
โดยลักษณะของแต่ละหลักสูตรมีดังนี้ หลักสูตรเน้นสาขาวิชา
1. หลักสูตรเน้นสาขาวิชา
หลักสูตรรูปแบบนี้จะเน้นเนื้อหารายวิชาในการเรียนเป็นหลัก
โดยหลักสูตรรูปแบบนี้ได้รับอิทธิพลจากปรัชญาสารัตถนิยมและปรัชญานิรันตรนิยม
โดยหลักสูตรจะจัดให้มีการเรียนการสอนแยกออกเป็นรายวิชาต่างๆ
โดยเนื้อหารายวิชาจะมีการจัดเรียงลำดับตามระเบียบแบบแผน
โดยเน้นการถ่ายทอดความรู้จากผู้สอนสู่ผู้เรียนเป็นหลัก
รวมไปถึงเป็นหลักสูตรที่ไม่ได้คำนึงถึงความต้องการของผู้เรียนอีกด้วย
หลักสูตรในรูปแบบนี้สามารถแบ่งแยกย่อยได้อีก 3 ประเภท คือ
1.1 หลักสูตรสหสัมพันธ์
คือ หลักสูตรที่นำรายวิชาที่มีลักษณะคล้ายคลึงกัน นำมาจัดสอนเป็นวิชาเดียวกันหรือส่งเสริมการเรียนการสอนของแต่ละวิชาซึ่งกันและกัน
ซึ่งทำให้ผู้เรียนสามารถเรียนครั้งเดียวแต่ได้รับความรู้ของทั้ง 2 วิชา
1.2 หลักสูตรแบบผสมผสาน
เป็นหลักสูตรที่นำรายวิชาต่างๆที่มีลักษณะคล้ายคลึงกันหรือใกล้เคียงกัน
นำมาจัดรวมกันเข้าเป็นหมวดหมู่ เพื่อให้สะดวกต่อการเรียนการสอนและการประเมินผล
เช่น การแบ่งออกเป็นหมวดภาษาไทย หมวดคณิตศาสตร์ เป็นต้น
1.3 หลักสูตรแบบกว้าง
เป็นหลักสูตรที่พยายามลดเอกลักษณ์ของแต่ละรายวิชาลงไป
โดยนำเนื้อหาวิชาที่มีลักษณะใกล้เคียงกันจัดออกเป็นหมวดหมู่อย่างกว้างๆ
เพื่อให้เกิดการประสานสัมพันธ์ของเนื้อหาวิชามากขึ้น
ซึ่งหลักสูตรในรูปแบบนี้จะช่วยให้เกิดการเรียนรู้ในรายวิชาต่างๆอย่างหลากหลาย
และสามารถนำไปต่อยอดใช้ในชีวิตประจำวันได้
2. หลักสูตรประสบการณ์
หลักสูตรประสบการณ์เป็นหลักสูตรที่ปรับปรุงข้อบกพร่องที่เกิดจากหลักสูตรเน้นสาขาวิชาที่ไม่คำนึงถึงความต้องการของผู้เรียน
โดยหลักสูตรนี้จะยึดหลักปรัชญาพิพัฒนาการนิยมมาใช้ในการจัดการเรียนการสอน
หลักสูตรประสบการณ์จึงเป็นหลักสูตรที่เน้นผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง
เปิดโอกาสให้ผู้เรียนได้ปฏิบัติจริง โดยมีผู้สอนเป็นผู้จัดเตรียมประสบการณ์
และผู้เรียนสามารถนำประสบการณ์ที่ได้จากการเรียนการสอนไปใช้ในชีวิตประจำวันได้
3. หลักสูตรแกน
หลักสูตรแกนเป็นหลักสูตรที่พัฒนาตามหลักปรัชญาปฏิรูปนิยม
เป็นหลักสูตรที่ได้รับการพัฒนาขึ้นในสหรัฐอเมริกา ในปี ค.ศ. 1900
เพื่อให้หลุดพ้นจากข้อจำกัดของหลักสูตรแบบแยกรายวิชา โดยเน้นเนื้อหาทางด้านสังคมและพลเมืองเพื่อแก้ไขปัญหาของสังคม
4. หลักสูตรกระบวนการ
หลักสูตรกระบวนการที่เน้นทักษะกระบวนการ มากกว่าเนื้อหาวิชา หลักสูตรนี้จะเปิดโอกาสให้ผู้เรียนได้แก้ปัญหาต่างๆ
ซึ่งเอื้อต่อหลักการการเรียนรู้ตลอดชีวิต
เนื้อหาสาระในหลักสูตรจึงเป็นสิ่งที่เอื้อให้ผู้เรียนสามารถนำไปใช้ในชีวิตประจำวันได้
5. หลักสูตรเกณฑ์ความสามารถ
หลักสูตรเกณฑ์ความสามารถเป็นหลักสูตรที่จัดขึ้นเพื่อดูว่าผู้เรียนสามารถผ่านเกณฑ์ขั้นต่ำที่ตั้งไว้ได้หรือไม่
โดยการจัดหลักสูตรจะมีความต่อเนื่องเป็นระบบในระดับยากง่ายและความกว้างขวางของประสบการณ์
6. หลักสูตรบูรณาการ
หลักสูตรบูรณาการเป็นหลักสูตรที่นำเนื้อหาวิชา 2 วิชาขึ้นไปที่มีความสัมพันธ์กันมาเชื่อมโยงกันจนเกิดหลักสูตรใหม่
โดยอาจเป็นการบูรณาการในสาขาวิชาเดียวกัน
การบูรณาการระหว่างต่างสาขาวิชาหรือการบูรณาการภายในตัวผู้เรียนและการประสานกันระหว่างผู้เรียนก็ได้
3.4 องค์ประกอบของหลักสูตร
องค์ประกอบของหลักสูตรทำให้ผู้ใช้หลักสูตรทราบแนวทางในการนำหลักสูตรไปใช้ได้อย่างสอดคล้องและเหมาะสมกับเจตนารมณ์ของหลักสูตร
พอสรุปจากแนวคิดเกี่ยวกับองค์ประกอบของหลักสูตร ดังนี้
1. จุดมุ่งหมายของหลักสูตร
(Curriculum Aims) หมายถึง
ความตั้งใจหรือความคาดหวังที่ต้องการให้เกิดขึ้นในตัวผู้ที่จะผ่านหลักสูตร จุดมุ่งหมายของหลักสูตรมีความสำคัญเพราะเป็นตัวกำหนดทิศทางและขอบเขตในการให้การศึกษาแก่ผู้เรียน
2. เนื้อหา
(Content) หมายถึง เนื้อหาประสบการณ์การเรียนรู้ต่าง ๆ
ที่คาดว่าจะช่วยให้ผู้เรียนพัฒนาไปสู่จุดมุ่งหมายที่กำหนดไว้ โดยดำเนินการตั้งแต่การเลือกเนื้อหาและประสบการณ์การเรียงลำดับเนื้อหาสาระ
พร้อมทั้งการกำหนดเวลาเรียนที่เหมะสม
3. การนำหลักสูตรไปใช้
(Curriculum Implementation) หมายถึง
การนำหลักสูตรไปสู่การปฏิวัติ ซึ่งประกอบด้วยกิจกรรมต่าง ๆ (การจัดทำวัสดุหลักสูตร
ได้แก่ คู่มือครู เอกสารหลักสูตร แผนการสอน และแบบเรียน ฯลฯ), การจัดเตรียมความพร้อมด้านบุคลากรและสิ่งแวดล้อม (การจัดโต๊ะเก้าอี้
ห้องเรียน
วัสดุอุปกรณ์ในการเรียน จำนวนครูและสิ่งอำนวยความสะดวกต่างๆ),
การดำเนินการสอน
4. การประเมินผลหลักสูตร
(Evaluation) หมายถึง การหาคำตอบว่า
หลักสูตรสัมฤทธิผลตามที่กำหนดไว้ในจุดมุ่งหมายหรือไม่มากน้อยเพียงใดและอะไรเป็นสาเหตุ
3.5 ลักษณะของหลักสูตรที่ดี
1. ตรงตามความมุ่งหมายของการศึกษา
2. ตรงตามลักษณะของพัฒนาการของเด็กในวัยต่างๆ
3. ตรงตามลักษณะวัฒนธรรม
ขนบธรรมเนียมประเพณีและเอกลักษณ์ของชาติ
4. มีเนื้อหาสาระของเรื่องสอนบริบูรณ์เพียงพอที่จะช่วยให้นักเรียนคิดเป็น
ทำเป็นและมีพัฒนาการในทุกด้าน
5. สอดคล้องกับชีวิตประจำวันของผู้เรียน
6. หลักสูตรที่ดี
ควรสำเร็จขึ้นด้วยความร่วมมือของทุกฝ่าย
7. หลักสูตรที่ดี
จะต้องยืดหยุ่นได้ตามความเหมาะสมกับสภาพการณ์ต่าง ๆ
8. หลักสูตรที่ดีจะต้องให้นักเรียนได้เรียนรู้ต่อเนื่องกันไป
และเรียงจากความยากง่ายไม่ให้ขาดตอนจากกัน
9. หลักสูตรที่ดีจะต้องเป็นประสบการณ์ที่เกี่ยวกับชีวิตประจำวันของเด็ก
10. ต้องเพิ่มพูนและส่งเสริมทักษะเบื้องต้นที่จำเป็นของเด็ก
11. หลักสูตรที่ดีย่อมส่งเสริมให้เด็กเกิดความรู้
ทักษะ เจตคติ ความคิดริเริ่ม มีความคิดสร้างสรรค์ในการดำเนินชีวิต
12. หลักสูตรที่ดีจะต้องส่งเสริมให้เด็กทำงานอิสระและทำงานร่วมกันเป็นหมู่คณะ
13. หลักสูตรที่ดีย่อมบอกแนวทาง
วิธีสอน และอุปกรณ์สื่อการสอนประกอบเนื้อหาสาระที่จะสอนไว้อย่างเหมาะสม
14. หลักสูตรที่ดีย่อมมีการประเมินผลอยู่ตลอดเวลา
15. หลักสูตรที่ดีจะต้องจัดประสบการณ์ให้เด็กเกิดความรู้
ความเข้าใจ และมีโอกาสแก้ปัญหาต่าง ๆ
16. หลักสูตรที่ดี
ต้องส่งเสริมให้เด็กรู้จักแก้ปัญหา
17. หลักสูตรที่ดี
ต้องจัดประสบการณ์ที่มีความหมายต่อชีวิตของเด็ก
18. หลักสูตรที่ดีต้องจัดประสบการณ์และกิจกรรมหลายๆ
อย่าง
19. หลักสูตรที่ดีจะต้องวางกฎเกณฑ์ไว้อย่างเหมาะสมแก่การนำไปปฏิบัติและสะดวกแก่การวัดและประเมินผล
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น